De ramadan (Arabisch: ramadhan, رمضان) (uitspraak: ramadaan) is een maand van de islamitische maankalender, en wel de negende. Het is de maand van inkeer, waarop tussen fajr, de dageraad ruim vóór zonsopgang, en maghrib bij zonsondergang gevast wordt. Een van de bijzonderste nachten in deze maand is Laylat al-Qadr.

 Een samenvatting

Melk en dadels, traditioneel vaak gedronken en gegeten om het vasten te breken

Ramadan is een maand van de islamitische maankalender en wordt als feestmaand gezien. Naar het voorbeeld van de profeet Mohammed vasten moslims in deze maand gedurende de dag. Dit vasten is één van de vijf zuilen van de islam. De zieken, zwangere vrouwen, soldaten in oorlogstijd, jonge kinderen, reizigers en alle anderen voor wie het vasten een bedreiging vormt voor de gezondheid (denk bijvoorbeeld aan mensen met suikerziekte) of vertragend werkt op herstel van een ziekte zijn echter niet overal verplicht om te vasten. Ook zijn de gezondheidscomplicaties bij het vasten een probleem. Daarom kan best alleen gevast worden als men in een gezonde toestand verkeert. Naast het vasten kunnen vrijwillige extra gebeden gedurende de nacht worden verricht.^[1] Moslims bidden gedurende deze maand meer om de geloofsovertuiging te doen toenemen. Ramadan is volgens de islam een maand van tolerantie, liefdadigheid, verbroedering en bezinning, waarin mensen extra verdraagzaam, toeschietelijk en vrijgevig zijn en waarin de eenheid en samenhorigheid van de mensheid centraal staan.^[1]

Volgens de islam leert vasten de mens aan zichzelf te bedwingen en kan het eigenschappen aanleren als discipline, uithoudingsvermogen en vooral zelfbeheersing, en leert het de mens aan de baas te zijn over begeerten en lusten. Verder zou vasten het inlevingsvermogen in de armen versterken en het respect in de medemens en God vergroten. Elke dag dat men vast, wordt als een overwinning zien.

Na de maand ramadan volgt het `id-oel-fitr (Suikerfeest), waarop gefeest wordt met familie en vrienden.

 Het vasten

Het vasten wordt sawm (saum) of siyam genoemd. Dit houdt in dat veel moslims op deze tijden niet eten, drinken, roken en dat ze zich onthouden van geslachtsgemeenschap. Daarnaast zijn ook liegen, kwaadspreken en vloeken niet toegestaan. Een mogelijke uitleg van het vasten kan als volgt worden gegeven^[2]:

• Oog: men kijkt niet naar wat ongeoorloofd en/of vies is;
• Oor: men luistert niet naar verkeerde muziek of naar praatjes;
• Mond: men roddelt niet en gebruikt geen verkeerd taalgebruik;
• Hand: men pleegt geen verkeerde dingen;
• Voet: men bezoekt geen verboden plaatsen.

Voor zieken, zwangere vrouwen, vrouwen tijdens de menstruatie, soldaten in oorlogstijd, jonge kinderen, reizigers en alle anderen voor wie het vasten een bedreiging vormt voor de gezondheid of vertragend werkt op herstel van een ziekte, wordt een uitzondering gemaakt. Zij hoeven niet te vasten, hoewel het inhalen ervan voor wie dat mogelijk is wel wordt aangemoedigd.

Zowel 's ochtends vroeg als 's avonds laat na zonsondergang wordt er door sommigen zeer uitgebreid gegeten. Er zijn mensen die hier kritiek op hebben, omdat zij vinden dat de ramadan een periode van vasten, onthouding en bezinning dient te zijn. De ochtendmaaltijd wordt sohr genoemd, de maaltijd na het vasten iftar.

Veel moslims begroeten elkaar voor en tijdens de ramadan met ramadan moebarak, ramadan karim of ramadan mabroek, wat gezegende ramadhan betekent. De ramadan keert ieder jaar terug, en het vasten wordt door volwassenen aangehouden. Dit vasten maakt de periode soms vrij ingrijpend voor het leven van alledag.

Tijdens ramadan wordt doorgaans geprobeerd de gehele Koran te lezen. Daarvoor is de Koran in 30 delen voor 30 dagen verdeeld, Djuz' genaamd.

Niet-moslims tijdens ramadan

In toeristische plaatsen in islamitische landen kunnen toeristen overdag gewoon eten en drinken in restaurants. Wel wordt door de lokale bevolking in deze landen van ze verwacht dat ze discreet zijn, over het algemeen vindt men dat in het openbaar uitgebreid eten voor het oog van mensen die vasten niet van respect getuigt.

Niet alle moslims belijden hun geloof of vasten tijdens deze maand. Voor sommigen van hen geldt dat ze niet in het openbaar zullen eten en drinken.

In Nederland en België stellen sommige vastende moslims het op prijs als rekening wordt gehouden met de omstandigheden, anderen staan hier onverschillig tegenover.

 Redenen voor het vasten tijdens ramadan

• Het vasten ziet men als een vorm van zuivering van de ziel en gehoorzaamheid aan God. Volgens de islamitische leer komt door het vasten de persoonlijke weegschaal. Ze zullen proberen het goede gedrag na de maand ramadan door te zetten.
• Het vasten is een van de vijf zuilen van de islam en is dus verplicht.
• Het is mogelijk door het vasten zelfdiscipline te ontwikkelen.
• Het vasten laat voelen hoe het is om honger te hebben.
• Het vasten is een manier om aan zelfdiscipline te werken en aan zwakheden te werken in het karakter.

Instelling van het vasten tijdens de maand ramadan

Volgens de islam is het vasten niet een innovatie die is ontstaan met de Koran, maar behoort in het beginsel tot de praktijk van de monotheïsten. De Koran bevestigt slechts dat het zo is. Zoals met vele andere zaken portretteert de Koran zichzelf als een voortzetting van het terugkeren naar de oorspronkelijke zuiverheid en het oorspronkelijke doel.^[3]

Na de Slag bij Badr werd aan moslims de plicht gegeven te vasten in de maand ramadan. Het vasten is in de Koran terug te vinden in Soera De Koe 183-185:

O, gij gelovigen, het vasten is u voorgeschreven, zoals het degenen die vóór u waren was voorgeschreven, opdat gij vroom zult zijn. Voor een zeker aantal dagen zult gij vasten, maar zij die onder u ziek zijn, of op reis, vast een aantal andere dagen, er is een losprijs voor degenen, die niet kunnen vasten, het voeden van een arme. Maar hij, die vrijwillig goed doet, het zal beter voor hem zijn. Het vasten is goed voor u, indien gij het beseft. De maand ramadan is die, waarin de Koran als een richtsnoer voor de mensen werd nedergezonden en als duidelijke bewijzen van leiding en onderscheid. Wie onder u daarom deze maand beleeft, laat hem daarin vasten. Maar wie onder u ziek of op reis is, een aantal andere dagen. God wenst gemak voor u en geen ongemak, en opdat gij het aantal zult voltooien en opdat gij Gods grootheid zult prijzen, omdat Hij u terecht heeft geleid en opdat gij dankbaar zult zijn.

Behalve de Slag bij Badr (17 ramadan 2 AH) zijn ook de inname van Mekka (10 ramadan 8 AH) en de verovering van Andalusië (28 ramadan 92 AH)^[2] belangrijke gebeurtenissen die plaats vonden tijdens de maand ramadan.

 Openbaringen

In de tijd voor zijn Openbaringen trok Mohammed zich in deze periode terug in een grot om te vasten in contemplatie^[4]. Tijdens jahiliyya trok Mohammed zich een keer per jaar een maand terug, zoals anderen dat van de stam Qoeraish dat ook deden. Deze periode van devotie werd tahannuth genoemd. In een grot op de berg Hira kreeg Mohammed tijdens deze bezinningsperiode zijn eerste Openbaring, soera De Bloedklomp.^[5]

 Vaststelling van de tijden van ramadan

Het begin van de maand ramadan wordt waargenomen door het zien van de maan op de vooravond van de eerste dag van de maand^[6]. Hierdoor begint ramadan in verschillende landen vaak op verschillende dagen, omdat de belangrijkste regel voor het begin van de maand ramadan nog altijd gebaseerd is op het visueel waarnemen van de maan. Tegenwoordig wordt meestal universeel uitgegaan van Saoedi-Arabië, vanwege de ligging van Mekka in dit land. Met name de inwoners van de Maghreb houden vast aan de eigen waarneming, die meestal een dag later is. Daardoor beginnen en eindigen de bewoners uit dit gebied een dag later. Mensen van oorsprong afkomstig uit deze gebieden, maar woonachtig in bijv. Europese landen volgen doorgaans de vaststelling vanuit Mekka.

In 2007 leverde de vaststelling van het einde van ramadan een opmerkelijke gebeurtenis op; hoewel de in Nederland woonachtige Marokkanen op 12 oktober het Suikerfeest vierde, zoals vastgesteld in Mekka, vastten de in Frankrijk woonachtige Marokkanen samen met de Marokkanen in Marokko die dag en vierden het feest op 13 oktober.

Verder zijn de aangehouden criteria niet altijd hetzelfde, met moderne middelen kan immers exact de maanstand (cyclus) worden waargenomen. Bij de berekeningsmethode wordt van tevoren berekend wat de maanstand zal zijn. Ook dit wordt toegestaan ter bepaling van ramadan. Turkije gebruikt deze rekenmethode om het begin en einde vast te stellen van de vastenmaand. Turkse moslims weten dus ruim van tevoren wanneer de maand ramadan begint en eindigt.

Bij bewolking of mist kan ook een ander criterium worden gebruikt, namelijk wanneer de maan niet zichtbaar is op dag 29, dan telt men nog 1 dag bij en voltooit men de maand ramadan tot 30 dagen. Dit is het maximum, want er zijn geen 31 dagen in de islamitische (maan)maanden.

De dagindeling bij sommige moslims is dan weer gebaseerd op de zonnestand. De vastendag begint ruim voor zonsopgang met het uitspreken van de intentie (niyya). Daarna wordt het eerste gebed van de dag (al-fajr) verricht. De vastendag eindigt bij zonsondergang. Het vasten wordt verbroken, totdat de volgende dageraad aanbreekt.

Volgens de voorschriften begint het vasten wanneer men 's ochtends een witte draad van een zwarte kan onderscheiden (in het licht van de zon). Deze witte draad slaat volgens sommigen op de schemering (of het eerste licht) dat aan de horizon begint te verschijnen en dus niet letterlijk het onderscheid tussen een witte en zwarte draad. In Nederland en België wordt meestal uitgegaan van 12 graden onder de horizon met betrekking tot de opkomst van de zon, omdat gedurende de zomermaanden de nacht niet donker genoeg wordt.

 Vasten tijdens ramadan boven de poolcirkel

Hoe dichter men bij de polen komt, hoe lastiger het opvolgen van de letterlijke interpretatie van de Koranverzen over het onderscheid 's ochtends tussen een witte draad en een zwarte draad wordt. In de praktijk is dit echter geen probleem, omdat een moslim kan uitgaan van de situatie in het moederland, bijv. in de Maghreb, of de situatie in Mekka. Een moslim die zich aan het begin van de ramadan toevallig in bijvoorbeeld Lapland bevindt, zal dan altijd precies de begintijd van de ramadan kunnen opzoeken. Ook kan de moslim die in zulk een gebied woonachtig is of op vakantie is er voor kiezen om 24 uur in 5 delen voor het gebed te delen en te vasten tussen fadjr en maghrib.

 Enkele data omstreeks welke ramadan waarschijnlijk begint

Omdat de islamitische kalender een maankalender is met jaren van (circa) 354 dagen, valt de ramadan niet steeds op dezelfde data van de Gregoriaanse kalender. In de lijst hieronder staat een aantal data aangegeven, waarop de ramadan begint, uitgaande van de Umm al-Qura kalender van Saoedi-Arabië.^[7] Omdat veel moslims vasthouden aan waarneming van de maan in met name Mekka kunnen de data uiteindelijk verschillen met de praktijk.